vrijdag 29 maart 2013

Loesje posters over de zon, zonnepanelen en groene energie



Loesje poster: Als je uit je dak gaat pas dan wel op voor de zonnepanelen
http://www.loesje.nl/files/posters/schrijf-0806_27.pdf


Loesje: Laat die zon maar werken


Loesje: Slimme meters mijn broertje gaat langer douchen in de hoop dat de controleurs denken dat hij een vriendinnetje heeft
http://ww.loesje.nl/files/posters/NL0903_4.pdf


Loesje: Knisperend verschijnt de voorjaarszon


Loesje: Oplossingen voor gebrek aan olie zonnepaneel op je buik en de hele dag in het park liggen


Loesje: Groene energie als de wind waait en de zon schijnt is het mooi weer om te vliegeren


Loesje: Denk je onafhankelijk te zijn met je moestuin en je zonnepaneel wil de belastingdienst een derde van de bloemkool hebben


Loesje: De stekker eruit en het volgende kabinet op zonne-energie


Loesje: Wie niet in zonne-energie gelooft moet er eens in gaan liggen


Loesje: Broeikaseffect is er eindelijk veel zon gebruiken we nog geen zonne-energie


Loesje: Mijn to-do-lijstje blijkt niet zo goed tegen de zon te kunnen


Loesje: Haal die zonnepanelen maar weer van het dak vandaag ben ik het zonnetje in huis
http://ww.loesje.nl/files/posters/schrijf-0806_25.pdf

Met dank aan Loesje van de Posters (posterarchief): http://www.loesje.nl/posters

Naar verluidt is er een Loesje v/d Posters App:
http://www.appaholic.nl/2013/03/loesje-app-met-elke-week-nieuwe-posters

Groet, Gerrit Hartholt opsteller checklist zonnepanelen (longlist + veel info):
http://gerrithartholt.blogspot.nl/2013/03/checklist-aanschaf-zonnepanelen.html

zondag 24 maart 2013

Fabricage van Zonnepanelen in Nederland?

Ik ben op zoek naar informatie over fabrikanten van Zonnepanelen die in Neder-land produceren. De bedoeling is dan om op deze pagina een overzicht(je) te maken van fabrikanten die in Nederland Zonnepanelen produceren.

Tot nu toe heb ik de volgende informatie gevonden:

http://waaromzon.nl/zonnepanelen/fabrikanten/

en

http://www.sunned.nl/Over-SunNed/Zonnepanelen/page.aspx/29

Echter mij is niet helemaal duidelijk hoe het zit.

Wie kan mij aan informatie helpen over de fabrikanten die in Nederland zonne-panelen produceren?

Bij voorbaat dank.

Met Nederlandse groet, Gerrit Hartholt.

zaterdag 23 maart 2013

Apps voor Zonnepanelen

Op deze pagina een aantal URL's naar Apps voor Zonnepanelen voor op smartpho-nes en tablets. Voor de duidelijkheid ik heb ze niet allemaal getest. Zelf gebruik ik op dit moment de Android App voor de Sunny Portal wegens de SMA omvormer die in mijn PV-installatie zit.

De SMA solarchecker voor op de iPhone (daktest)
http://www.sma-benelux.com/nl_BE/producten/software/sma-solarchecker.html

De Solmetric iPV app voor op de iPhone (daktest)
http://www.solmetric.com/solmetricipv.html

Sola van Solid Links voor op de iPhone (daktest)
http://solidlinks.nl/ios/sola/nl.html

======================

De monitoring Apps vergen hardware als wifi of utp of bluetooth of gsm of anderszins, en soms daarnaast ook een kastje in de meterkast waarmee de PV-installatie(s) verbonden is/zijn met internet of intranet, en meestal een online portal (webserver) en soms een maandelijks te betalen bedrag.

SolarAnalyzer Free voor Android
https://play.google.com/store/apps/details?id=de.sunics.solaranalyzerdemo&hl=nl

Solar Analyzer Pro voor Android
https://play.google.com/store/apps/details?id=de.sunics.solaranalyzer&hl=nl

SunPower Monitoring voor SunPower PV-installaties voor Android
https://play.google.com/store/apps/details?id=com.sunpowercorp.sp001

SunPower Monitoring voor SunPower PV-installaties voor iPhone / iPad
https://itunes.apple.com/app/sunpower-monitoring-solar/id310746853?mt=8

Omnik Monitoring Apps voor iPhone, iPad en Android
http://www.omnik-solar.com/monitoring-software

Sunny Portal Android App
http://www.sunnyportal.com/Android/index_nl.htm

Sunny Portal iPhone / iPad App
http://www.sunnyportal.com/sunnyportal-iPhoneApp/index_nl.htm

Hans Deuze over App's voor zonnepanelen (sept 2013):
http://thuiszonnepanelen.nl/zonnepanelen-apps/
Solar Panel Suitability Checker (solarchecker)
Sunfinder (opbrengstberekenen)
Omnik Solar View (monitoring)

Suggesties voor andere Apps voor Zonnepanelen zijn welkom, tevens is feedback welkom omdat ik al die Apps niet getest heb c.q. niet kan testen wegens soms PV-fabrikant / omvormer-fabrikant / monitorings-hardware-fabrikant specifieke software.

Met vriendelijke groet, Gerrit Hartholt.

PS-1 Checklist Zonnepanelen (longlist + veel info):
http://gerrithartholt.blogspot.nl/2013/03/checklist-aanschaf-zonnepanelen.html

PS-2 Het is verstandig om te overwegen om uw smartphone / tablet te beschermen tegen malware, dit wordt nog eens extra nodig als u uw smartphone / tablet ook voor het werk gebruikt. Een onverhoopt gehackte smartphone / tablet waar GPS op zit maakt het helaas mogelijk voor een hacker om de locatie te bepalen waar u zich bevindt, iets wat een hacker niet kan via aan gehackte PC. Het omgekeerde is ook mogelijk, namenlijk dat een gestolen smartphone / tablet met goede software te traceren is.

PS-3 Voor zonnige posters maak gebruik van de Loesje App:
http://www.appaholic.nl/2013/03/loesje-app-met-elke-week-nieuwe-posters

PS-4 Indien u dit een bruikbare pagina vindt, zou u dan deze pagina een +1 willen geven?

Hoe bereken je het (financiële) rendement van Zonnepanelen?

Op deze pagina de URL's naar een aantal rekenmethoden en rekenhulpen om het (financiële) rendement van zonnepanelen te berekenen.

Uitleg opbrengst / rendements berekening op siderea.nl
http://www.siderea.nl/zonne-energie/faq/faq.html#Hoeveel_electriciteit_levert_ee

Online tool om de opbrengst te berekenen in kWh
(let op: locatie instellen en type zonnepanelen instellen)
http://re.jrc.ec.europa.eu/pvgis/apps4/pvest.php

Online financiële rendementsberekening op zonnepanelen-info.nl
http://www.zonnepanelen-info.nl/zonnepanelen/rekenhulp-terugverdientijd/

De visie van Lex Schiedam als het gaat om de financiële rendements berekening
http://zonneenergie.eu/zonnepanelen-geven-een-mooi-rendement/#more-503

Een circa oktober 2013 online gekomen rekentool is deze:
http://www.zonnepanelencalculator.nl/

Ik hou mij aanbevolen voor goede online rekentools en goede online uitleg over de (financiële) opbrengst berekening van zonnepanelen.

Veel rekenplezier.

Met vriendelijke groet, Gerrit Hartholt.

Checklist Zonnepanelen (longlist + veel info):
http://gerrithartholt.blogspot.nl/2013/03/checklist-aanschaf-zonnepanelen.html

Startpagina Checklist Zonnepanelen:
http://checklistzonnepanelen.blogspot.nl/

Checklist zonnepanelen op Facebook

Hierbij de URL naar de Checklist Zonnepanelen op Facebook:

https://www.facebook.com/checklistzonnepanelen

Indien u die Facebookpagina goed vindt, wilt u deze dan een like geven?

Met zonnestroom groet, Gerrit Hartholt.

Checklist zonnepanelen (longlist + veel info):
http://gerrithartholt.blogspot.nl/2013/03/checklist-aanschaf-zonnepanelen.html

Startpagina:
http://checklistzonnepanelen.blogspot.nl

vrijdag 22 maart 2013

Monitoring zonnepanelen op het westen

Hierbij de verkorte URL naar de online monitor van de 15 zonnepanelen op mijn dak.

http://bit.ly/14jATfy

Deze zonnepanelen zijn 16 maart 2013 geinstalleerd door www.solar1.nl (zie elders op mijn weblog), en via een webconnect (in 2013 niet standaard meegeleverd) met internet verbonden. De monitoring is online te volgen via het door mij aangemaakte account op Sunny Portal (deels opengesteld). Er zullen naar ik vermoed nog veel meer online monitoring websites zijn, maar die ken ik niet allemaal. Tevens is het naar verluidt mogelijk om dit soort zaken te embedden in websites (ICT-klus).

Een handige bijkomstigheid is dat ik de zonnepanelen nu via een App kan volgen op een smartphone en/of tablet, en dat dit communicatieve mogelijkheden biedt.

De keuze was of zonnepanelen op het westelijk dakdeel of op het oostelijk dakdeel. O.a. omdat de oriëntatie van het westelijke dakdeel van dit dak ten opzichte van de zon iets gunstiger is dan het oostelijke dakdeel, en omdat het oostelijke dakdeel s'morgens met ochtendmist te maken kan hebben heb ik gekozen voor het weste-lijke dakdeel.

Dat de draaischijf van de electriciteitsmeter bij daglicht geregeld terugdraait daar kan ik denk ik wel aan wennen.

Productie zonnepanelen 17-03-2013 t/m 16-03-2014 = 3129 kWh

Dankzij een zonnig jaar (17 maart 2013 t/m 16 maart 2014) heeft deze PV-installatie 3129 kWh electriciteit geproduceerd (ruim boven de gecalculeerde prognose). Let op dit biedt geen garanties voor de toekomst. Voor zover ik het in kan schatten, ligt het goede resultaat in dit 1e jaar, met name in het feit dat de genoemde periode voor Nederlandse begrippen behoorlijk zonnig is geweest, en voor een klein deel mogelijk in de (bijna) afwezigheid van schaduwwerking op het dakdeel waar de zonnepanelen zich bevinden.

Productie zonnepanelen 17-03-2014 t/m 16-03-2015 = 3045 kWh

Over de periode 17 maart 2014 t/m 16 maart 2015 hebben deze zonnepanelen 3045 kWh aan stroom geproduceerd, ook dit is ruim boven de gecalculeerde prognose van 2722 kWh. Wat over deze periode (365 dagen) een rol speelt is het relatief zonnige jaar. Cumulatief over de eerste 2 jaar is nu 6174 kWh geproduceerd.

Productie zonnepanelen 17-03-2015 t/m 16-03-2016 = 3226 kWh

Over de periode 17 maart 2015 t/m 16 maart 2016 hebben deze zonnepanelen 3226 kWh aan stroom geproduceerd (ruim boven de gecalculeerde prognose). Wat over deze periode (366 dagen) een rol speelt is het zonnige voorjaar en de voor Nederlandse begrippen zonnige zomer. Cumulatie over de eerste 3 jaar is nu 9400 kWh geproduceerd.

Productie zonnepanelen 17-03-2016 t/m 16-03-2017 = 3078 kWh

Over de periode 17 maart 2016 t/m 16 maart 2017 hebben deze zonnepanelen 3078 kWh aan stroom geproduceerd (boven de gecalculeerde prognose). Deze periode was redelijk zonnig. Cumulatief over de eerste 4 jaar is nu 12.478 kWh geproduceerd.

Productie zonnepanelen 17-03-2017 t/m 16-03-2018 = 2995 kWh

Over de periode 17 maart 2017 t/m 16 maart 2018 hebben deze zonnepanelen 2995 kWh aan stroom geproduceerd (boven de gecalculeerde prognose). Deze periode was redelijk zonnig. Cumulatief over de eerste 5 jaar is nu 15.473 kWh geproduceerd, gemiddeld 3094,6 kWh per jaar.

Productie zonnepanelen 17-03-2018 t/m 16-03-2019 = 3266 kWh

Over de periode 17 maart 2018 t/m 16 maart 2019 hebben deze zonnepanelen 3266 kWh aan stroom geproduceerd (ruim boven de gecalculeerde prognose). Deze periode was zeer zonnig. Cumulatief over de eerste 6 jaar is nu 18.739 kWh geproduceerd, gemiddeld 3123,2 kWh per jaar.

Productie zonnepanelen17-03-2019 t/m 16-03-2020 = 3.058 kWh

Over de periode 17 maart 2019 t/m 16 maart 2020 hebben deze zonnepanelen 3.058 kWh aan stroom geproduceerd (ruim boven de gecalculeerde prognose). Deze periode was redelijk zonnig. Cumulatief over de eerste 7 jaar is nu 21.797 kWh geproduceerd, gemiddeld 3.113,8 kWh per jaar.

Productie zonnepanelen 17-03-2020 t/m 16-03-2021 = 3.084 kWh

Over de periode 17 maart 2020 t/m 16 maart 2021 hebben deze zonnepanelen 3.084 kWh aan stoom geproduceerd (ruim boven de gecalculeerde prognose). Deze periode was heel zonnig. Cumulatief over de eerste 8 jaar is nu 24.881 kWh geproduceerd, gemiddeld 3.110 kWh per jaar.

Productie zonnepanelen 17-03-2021 t/m 16-03-2022 = 2.917 kWh

Over de periode 17 maart 2021 t/m 16 maart 2022 hebben deze zonnepanelen 2.917 kWh aan stroom geproduceerd (ruim boven de gecalculeerde prognose). Deze periode was niet super zonnig. Cumulatief over de eerste 9 jaar is nu 27.798 kWh geproduceerd, gemiddeld 3.089 kWh per jaar.

Met zonnige groet, Gerrit Hartholt.

PS-1 Checklist Zonnepanelen (longlist + veel info):
http://gerrithartholt.blogspot.nl/2013/03/checklist-aanschaf-zonnepanelen.html

PS-2 De eerste resultaten (maart / april 2013) laten zien dat zelfs als de zon in het oosten staat en het is bewolkt dat de zonnepanelen (dak op het westen) stroom produceren. De dikte van de bewolking is (naast de zon intensiteit) van invloed. Als er geen bewolking is gaat de stroom productie bij deze PV-installatie flink omhoog. Op een onbewolkte dag is de stroomproductie een factor 3 à 10 groter dan op een zwaar bewolkte dag.

PS-3 Update 30 jan 2014. De kristal zonnepanelen op mijn dak produceren op dagen dat het heel warm is (lees de zonnepanelen worden heel warm) minder electriciteit. Naar verluidt zijn er andere typen zonnepanelen (dunne film) die ook als de zonnepanelen heel warm worden, niet of nauwelijks in productie achteruit gaan.

PS-4 Het type zonnepanelen (kristal panelen) wat op mijn dak ligt, daarvan neemt de stroomproductie capaciteit in de loop van de tijd langzaam af (dat heet in jargon degradatie). Hoe de degradatie precies gaat verlopen bij de zonnepanelen op mijn dak, vindt ik moeilijk te zeggen. Mogelijk dat daarover in de documentatie het e.e.a. is te vinden respectievelijk in de literatuur.

zondag 17 maart 2013

Plaatsing Zonnepanelen 16 Maart 2013

Zaterdag 16 maart 2013 werden de bestelde 15 zonnepanelen en omvormer geinstalleerd, en werkend opgeleverd door zonnepanelen specialist www.solar1.nl met medewerking van www.stegeman-installatie.nl. Wegens het weer (vrijdagochtend 15/03 vroor het flink met als gevolg rijpaanslag op het dak, en in de loop van vrijdagmiddag viel er natte sneeuw) was de installatie, na overleg op donderdag, verschoven van vrijdag 15/03 naar zaterdag 16/03.


Het dakdeel waar de zonnepanelen op bevestigd worden is op het westen.


De zonnepanelen zijn blijkbaar belangrijker dan het reclamebord van Solar1.


Bijna klaar op het dak.


De omvormer het hart van de PV-installatie, zet de gelijkstroom die de panelen produceren om in wisselstroom 230V.

Na doormeten van de complete PV-installatie met een speciale meter, en groen licht, kon de nieuwe schakelaar (nieuwe groep) in de meterkast, in de loop van de middag definitief worden omgezet, en werd 16/03 bij een sterk bewolkte hemel de eerste stroom opgewekt. De webconnect verbinden met www.sunnyportal.com etcetera heb ik zelf gedaan.

Een meevaller was dat door omstandigheden niet de afgesproken 245 Wp panelen werden geleverd, maar 250 Wp panelen dit zonder meerprijs. Qua installatie zat het voor installateur Solar1 mee die zaterdag (o.a. werkbare dakhelling). Solar1 dank voor het adviestraject, het maatwerk, de scherpe offerte en het werkend afleveren van de PV-installatie.


 Laat de zon maar schijnen (vooral s'middags). 

Via de volgende verkorte URL zijn deze zonnepanelen online te volgen:
bit.ly/14jATfy

Met zonnige groet, Gerrit Hartholt.

PS1 De sterkte van het dak en de beperkte windbelasting van dit dak, maken het mogelijk om meer zonnepanelen op dit dak te installeren, als anders mogelijk zou zijn geweest als niet aan deze criteria was voldaan. De toegepaste wijze van plaatsing op dit dak, maakt het mogelijk om eventueel op termijn het aantal zonnepanelen op dit dakdeel uit te breiden, van 15 naar 23 met bijplaatsing van een omvormer (nu 1 omvormer geinstalleerd).

PS2 Checklist Zonnepanelen (shortlist)
http://gerrithartholt.blogspot.nl/2013/03/checklist-aanschaf-zonnepanelen_9564.html

PS3 Checklist Zonnepanelen (longlist + veel info)
http://gerrithartholt.blogspot.nl/2013/03/checklist-aanschaf-zonnepanelen.html

PS4 Indien u dit een leuke pagina vindt, zou u dan deze pagina een +1 willen geven?

zaterdag 9 maart 2013

Checklist zonnepanelen (shortlist)

Waar op letten bij de aanschaf van zonnepanelen (shortlist):

1 Kijk of uw dak geschikt is en doe eventueel een (online) daktest, te veel schaduw kan funest zijn.

2 Laat twee (of eventueel meer) offertes maken door betrouwbare bedrijven en laat u deskundig informeren. Hoed u voor cowboys, deze materie vereist deskundig advies. En bij twijfel controleer of er een vergunning nodig is.

3 Controleer de kwaliteit en de garantieperiode van de zonnepanelen en de omvormer(s) in de offerte, bijvoorbeeld aan de hand van de vraag of de geoffreerde panelen door de PID test zijn gekomen.

4 Probeer uit te rekenen wat de terugverdientijd van de zonnepanelen is.
http://www.zonnepanelen-info.nl/zonnepanelen/rekenhulp-terugverdientijd/

5 Denk na over de vraag of u de zonnepanelen wilt (laten) monitoren.

6 Denk na over het aantal zonnepanelen dat u zou willen laten plaatsen. Om financiële redenen wordt veelal geadviseerd om niet meer panelen te plaatsen dan u zelf aan electriciteit verbruikt.

7 Denk na over de financiering: spaargeld of groen lening of revolverend fonds of via de hypotheek of deal met energiemaatschappij of ...? Indien u gebruik maakt van een groen lening of iets dergelijks hou er dan rekening mee dat de aanvraag daarvan een x aantal weken kan duren en lees goed de stappenvolgorde.

8 Vraag subsidie aan als er een subsidie mogelijkheid is zoals in 2012 en 2013.
http://www.energiesubsidiewijzer.nl

9 Over de periode 01 maart 2013 tot 01 maart 2014 geldt tijdelijk het lage BTW tarief (6% ipv 21%) over het arbeidsdeel van de plaatsing van zonnepanelen. Naar verluidt wordt deze tijdelijke periode verlengd tot eind 2014. Op de offerte dient dan het arbeidsdeel (6%) en het materiaal deel (21%) gesplitst te zijn.

10 Geef aan uw verzekering (opstalverzekering), netbeheerder (via www.energieleveren.nl) en uw energieleverancier door dat u zonnepanelen laat installeren. En ga door met energiebesparen.

Voor een uitgebreidere checklist zonnepanelen + veel info ga naar:
http://gerrithartholt.blogspot.nl/2013/03/checklist-aanschaf-zonnepanelen.html
Of de volgende startpagina:
http://checklistzonnepanelen.blogspot.nl

Met vriendelijke groet, Gerrit Hartholt.

PS-1 Deze checklist (shortlist) heb ik geschreven nav mijn eigen ervaringen over hoe koop je zonnepanelen, deze shortlist heb ik gemaakt op advies van Pieter Parmentier.

PS-2 Indien u liever compleet ontzorgd wilt worden in deze, laat u dan ondersteunen bij de advisering en wees nog zorgvuldiger bij het kiezen van een betrouwbare installateur die ook voor monitoring kan zorgen.

PS-3 Suggesties voor verbetering van deze checklist (shortlist) zijn welkom.

PS-4 Verzoek om deze pagina een +1 te geven?

vrijdag 8 maart 2013

Auto's aandrijven met luchtdruk?

Een ontwikkeling die interessant is om te volgen is de techniek om auto's aan te drijven m.b.v. luchtdruk, in het engels air pressure powered cars.

Een nieuwsbericht hierover in de Telegraaf 8 maart 2013
Peugeot en Citroën rijden op lucht vanaf 2016

Wikipedia over Compressed air Cars
http://en.wikipedia.org/wiki/Compressed_air_car

Peugeot Citroën "Hybrid Air" Concept Car (video)
https://www.youtube.com/watch?v=Uu5ohe88oDE

The Car that runs on air - Coming soon (video)
https://www.youtube.com/watch?v=1f0MXusF0Do

How the Air Car works (article)
http://auto.howstuffworks.com/fuel-efficiency/vehicles/air-car1.htm

Met vriendelijke groet, Gerrit Hartholt.

Update 14 sept 2013: Geneva Motor Show Peugeot 2008 Hybrid Air concept:
http://www.autocar.co.uk/car-news/geneva-motor-show/geneva-motor-show-2013-peugeot-2008-hybrid-air-concept

zaterdag 2 maart 2013

Checklist zonnepanelen longlist + info

Waar op letten bij aanschaf, onderhoud etcetera van zonnepanelen?
Dit is een checklist aanschaf zonnepanelen met heel veel informatie.

1 Kijk of uw dak geschikt is en doe een (online) daktest.
Overzicht online daktesten als zonnekaart, zonatlas etcetera:
http://gerrithartholt.blogspot.nl/2013/04/online-daktesten-voor-zonnepanelen.html
Er zijn ook Apps voor op de iPhone waarmee een daktest mogelijk is:
http://gerrithartholt.blogspot.nl/2013/03/apps-voor-zonnepanelen.html
Een hulpmiddel is om een dakpan op te meten en de dakpannen te tellen hxb.

Tip van Vincent Dekker (dagblad Trouw): Controleer in de maanden maart tot oktober of het dakdeel waar u zonnepanelen wilt plaatsen of daar sprake is van schaduw. Een beetje schaduw is niet zo erg, daar kan indien nodig bij de plaatsing (technisch) rekening mee gehouden worden. Als er sprake is van veel schaduw dan is plaatsing van zonnepanelen financieel gezien minder interessant.
https://twitter.com/VincentDekker4/status/312908239601795072

2 Laat twee (of eventueel meer) offertes maken door betrouwbare bedrijven en laat u goed informeren. Persoonlijk heb ik als particulier in februari 2013 een offerte laten maken door een landelijk werkend bedrijf, www.zonzoektdak.nl (inkoop collectief) en een regionaal bedrijf www.solar1.nl.
* De sterkte van het dak en de windbelasting kunnen van invloed zijn op het maximale aantal zonnepanelen (PV) dat op een dak kan.
* Als er sprake is van schaduwwerking om wat voor reden dan ook, dan kan het zijn dat er specifiek maatwerk nodig is, laat u daarover goed informeren door een vak-man/vakvrouw.
* De aansluiting in de meterkast verdient specifieke aandacht oa ivm 1 fase of 3 fase aansluiting.
http://zonneenergie.eu/zonne-energie-en-de-meterkast/
* Bij plaatsing van zonnepanelen op het dak van huis of schuur is meestal geen vergunning nodig, echter bij twijfel navragen. Indien de zonnepanelen niet op het dak van huis/schuur worden geplaatst dan is er (bijna) altijd een vergunning nodig.
* Indien de ventilatiepannen te hoog zijn dan kan het zijn dat die verplaatst moeten worden.
* Er is een maximum capaciteit aan hoeveel zonnepanelen op een meterkast aan-gesloten kunnen worden. Vb: bij een 1x35A aansluiting kan er maximaal 8050 Wp aan zonnepanelen worden aangesloten (wel verdeeld over 2 groepen), daarboven is een extra aanpassing nodig van de meterkast.
http://www.solarzonnepanelen.nl/aansluiting.html

3 Controleer de kwaliteit en de garantieperiode van de zonnepanelen in de offerte, bijvoorbeeld aan de hand van de vraag of de geoffreerde panelen door de PID test zijn gekomen. PID staat voor Potential Induced Degradation vrij vertaald poten-tiële degradatie / achteruitgang.
http://zonneenergie.eu/pid-test-zonnepanelen/
Andere tests van zonnepanelen (TÜV / Photon / PV Magazine):
http://zonneenergie.eu/zonnepanelen-test/#more-541
Hoe de kwaliteit van omvormers te controleren is mij niet helemaal duidelijk, naar verluidt moeten omvormers aan de volgende norm voldoen IEC 61727:2004.
http://www.allesoverzonnepanelen.nl/systeem/omvormer/
http://www.allesoverzonnepanelen.nl/wp-content/uploads/2011/06/IEC-61727_2004-Photovoltaic-PV-systems.pdf
Bij de 2 offertes die ik in 2013 heb laten maken zaten in beide gevallen een SMA omvormer.

4 Probeer uit te rekenen wat de terugverdientijd van de zonnepanelen (PV) is.
http://www.zonnepanelen-info.nl/zonnepanelen/rekenhulp-terugverdientijd/
http://www.zonnepaneel-prijs.biz/financieel.html
http://www.zonnepanelencalculator.nl/
Hou rekening met de instralingsfactor:
http://www.zonnepanelen-info.nl/images/90.jpg
http://www.allesoverzonnepanelen.nl/wp-content/uploads/2011/01/maximale-opbrengst-is-afhankelijk-van-dakorientatie-en-dakhelling.jpg

Opbrengst in kWh rekentool (let op: locatie en type zonnepaneel instellen):
http://re.jrc.ec.europa.eu/pvgis/apps4/pvest.php

Persoonlijk heb ik februari 2013 conservatief gecalculeerd, op basis van 980 uur zon, instraling circa 75% ivm plaatsing op het westen, energieprijs 0,195 €/kWh en prijsstijging per jaar van 2,5%. Daarmee kwam ik (met de 1e rekentool en de prijzen van de offertes feb 2013) op een terugverdientijd van 9 jaar.

Ik ben op zoek naar meer goede online rekentools op internet.

5 Denk na over de vraag of en zo ja hoe u de zonnepanelen wilt (laten) monitoren.
Via bluetooth: vereist PC met bluetooth (dongel), software pakket en omvormer met bluetooth.
http://www.sma-benelux.com/nl_BE/producten/software/sunny-explorer.html
Via internet: dit vereist of een kastje in de meterkast verbonden met internet, of een omvormer met aansluiting voor een computerkabel (sluit een computerkabel aan van de omvormer naar de modem/router).
Enkele voorbeelden:
http://www.directsolar.nl/informatie-en-advies/ontwerp-uw-systeem/wat-houdt-direct-zeker-in/
http://www.youtube.com/watch?v=qkbfKeMHe7U
http://www.sma-benelux.com/nl_BE/producten/monitoring-systems.html
Via wifi: vereist een omvormer met wifi.
Indien uw zonnepanelen installatie via een kastje of via een computerkabel verbonden is met internet, dan kunt u indien u een SMA omvormer heeft, gebruik maken van de Sunny Portal en de Sunny Apps voor smartphones en tablets.
http://www.sunnyportal.com/templates/start.aspx?ReturnUrl=%2f
Iemand die computer handig is zou vermoedelijk zijn/haar NAS geschikt kunnen maken voor het monitoren van de PV installatie.

6 Denk na over het aantal zonnepanelen dat u zou willen laten plaatsen. Indien u in de omstandigheid verkeert dat u meer zonnepanelen kunt laten plaatsen dan uw huishouden zelf aan electriciteit verbruikt, dan is de kans groot dat u voor de electriciteit die u niet kunt salderen alleen maar het "kale" leveringstarief terugkrijgt van uw energieleverancier, wel neemt het aantal mogelijkheden (vb Vandebron Zonnecollectief) en energieleveranciers (vb Qurrent) die meer willen betalen toe. Veelal adviseren adviseurs om dan niet meer panelen te plaatsen (uit financieel oogpunt), dan dat u zelf aan electriciteit verbruikt. Maar u mag gerust om voor u moverende redenen er meer laten plaatsen, bijvoorbeeld als u het niet voor het geld doet maar voor het milieu of als u verwacht op termijn in een plug-in hybride / electrische auto te rijden of als u ergens een deal kunt sluiten zodat u meer terugkrijgt dan het "kale" leveringstarief. (Zie ook T-2 Terugleververgoeding navolgend.)

7 Denk na over de financiering: spaargeld of groen lening of revolverend fonds of via de hypotheek of deal met energiemaatschappij of ...? Indien u gebruik wilt maken van een groen lening of iets dergelijks, hou er dan rekening mee dat de aanvraag daarvan een x aantal weken kan duren, en lees goed de stappenvolgorde.

8 Vraag subsidie aan als er een subsidie mogelijkheid is, en vraag hoe het zit met de eventuele BTW teruggave (voor zolang als het duurt).
http://www.energiesubsidiewijzer.nl
http://www.milieucentraal.nl/btwzonnepanelen

9 Over de periode 01 maart 2013 t/m 30 juni 2015 geldt tijdelijk het lage BTW tarief (6% ipv 21%) over het arbeidsdeel van de plaatsing van zonnepanelen. Op de offerte dient dan het arbeidsdeel (6%) en het materiaal deel (21%) gesplitst te zijn.

10 Melding doen. Geef aan uw verzekering (opstalverzekering), de netbeheerder (via www.energieleveren.nl) en uw energieleverancier door dat u zonnepanelen (PV) laat plaatsen. Er is ook nog de mogelijkheid om een aparte Zonne-energie Verzekering af te sluiten, en er is vaak ook de mogelijkheid om de garantietermijn voor de omvormer of omvormers te verlengen. Een extra voordeel van de aanschaf van zonnepanelen is dat het vaak een verbetering van het energielabel van de woning oplevert.

11 Ga door met energiebesparen.

Met vriendelijke groet, Gerrit Hartholt.
Deze checklist heb ik geschreven nav mijn eigen ervaringen over hoe koop je zonnepanelen.

Diversen / Bijzonderheden in alfabetische volgorde:

A-1 Andere checklisten zonnepanelen (lijst):
http://gerrithartholt.blogspot.nl/2013/04/andere-checklisten-lijst.html

A-2 Aanbieders zonnepanelen (wiki):
http://dewiki.nl/index.php/Overzicht_aanbieders_zonnepanelen

A-3 Azimut (orientatie op het zuiden) bepalen?
Er zijn diverse Apps die daar bij kunnen helpen (niet door mij getest), vb'n:
http://gerrithartholt.blogspot.nl/2013/03/apps-voor-zonnepanelen.html
Professionals hebben vaak meetapparatuur bij zich.
Met enige handigheid is Google Compass te gebruiken:
http://googlecompass.com

A-4 Apps voor zonnepanelen:
http://gerrithartholt.blogspot.nl/2013/03/apps-voor-zonnepanelen.html

B Indien u later zonnepanelen wilt bijplaatsen (als daar ruimte voor is), dan dient u goed te overleggen met uw installateur. Indien uw omvormer(s) capaciteit over hebben dan kan bijplaatsen zonder vervanging / omwisseling van de omvormer(s) tot een bepaalde grens. Indien uw omvormer(s) geen capaciteit over hebben (wat meestal het geval is), dan kan vervanging of plaatsing extra omvormer(s) nodig zijn, of kunt u in overleg met de installateur micro-omvormers toepassen op de extra panelen. Laat u goed informeren.

C-1 Standpunt branche organisatie Uneto-VNI over controle zonnepanelen:
http://www.uneto-vni.nl/zakelijk/actueel/actueel-berichten/actueel-2013/installatiebranche-pleit-voor-verscherpte-controle-op-zonnepanelen-uneto-vni

C-2 Consumentenbond: Zelf stroom opwekken met zonnepanelen.
http://www.consumentenbond.nl/test/woning-huishouden/woning/energieleveranciers/extra/wat-zijn-zonnepanelen/

C-3 Calculator voor zonnepanelen (voor bedrijven en ..........):
http://zonnepanelencalculator.nl
http://pvcalc.ltoweb.nl/start.php

E Voor een (indicatief) Energielabel zie:
http://www.energielabelatlas.nl/
De plaatsing van zonnepanelen draagt bij aan het verbeteren van het (indicatieve) energielabel van een woning, wel zelf de na-isolatie etc gegevens aanvullen op de website Meer Met Minder (kwestie van doorklikken). Door allerlei maatregelen als dubbel glas, na-isoleren, zuinigere ketel, zonnepanelen etcetera, heeft mijn huis nu een lagere energierekening en een beter (indicatief) Energielabel te weten van C naar A. Na 1 jan 2015 heeft (bijna) iedereen een voorlopig energielabel per post gekregen van het ministerie van Binnenlandse Zaken, daarin is veelal de reeds aangebrachte na-isolatie en/of geplaatste zonnepanelen niet verwerkt.

D-1 Doe-Het-Zelf zonnepanelen plaatsen?
http://huis-en-tuin.infonu.nl/doe-het-zelf/14831-zelf-plaatsen-van-zonnepanelen.html
http://www.wijwillenzon.nl/faq/3/technische-vragen/13/kan-ik-de-zonnepanelen-zelf-installeren.html

D-2 Duurzame energie initiatieven en energie coöperaties bij u in de buurt?
http://www.hieropgewekt.nl/initiatieven

F-1 Fabrikanten van zonnepanelen:
http://waaromzon.nl/zonnepanelen/fabrikanten

F-2 FAQ's over zonnepanelen:
https://www.nudge.nl/buurten/downloads
http://www.siderea.nl/zonne-energie/faq/faq.html

F-3 1 fase of 3 fase(n) bij zonnepanelen?
http://gerrithartholt.blogspot.nl/2013/04/1-fase-of-3-fase-bij-zonnepanelen.html

Fin-1 Salderen en de toekomst daarvan:
http://gerrithartholt.blogspot.nl/2014/08/salderen-en-de-toekomst-van-salderen.html


Fin-3 Zonnepanelen zonder investeren?
http://www.dichtbij.nl/capelle-krimpen/ondernemersnieuws/artikel/2653198/zonnepanelen-zonder-investeren.aspx
Er zijn tegenwoordig diverse manieren om zonnepanelen te installeren op uw dak zonder zelf daarin geld te hoeven investeren. Laat u goed informeren, controleer de kwaliteit en garantie op de zonnepanelen / omvormer(s) en controleer of en zo ja wanneer u eigenaar van de zonnepanelen wordt.

G-1 Geen dak of ongeschikt dak?
Enkele alternatieven:
Solar Green Point http://www.solargreenpoint.nl
Zonnepanelen voor elkaar http://www.zonnepanelenvoorelkaar.nl
Voorbeeld microkrediet project:
http://www.samrawitmicrokrediet.com/projecten/projecten_solar.htm

G-2 Greenchoice? Marge regel Greenchoice:
http://www.greenchoice.nl/thuis/zelf-opwekken/energie-terugleveren
Let op: kan alleen bij een digitale meter.

H-1 Huurwoning en Zonnepanelen? Het kan:
http://gerrithartholt.blogspot.nl/2013/04/zonnepanelen-voor-huurders.html

H-2 Handboek Zonne-Energie + Blog over Zonnepanelen van Lex Schiedam.
http://zonneenergie.eu/

H-3 Hoe wordt een zonnepaneel gemaakt?:
http://www.greenem.nl/zonnepanelen/hoe-werkt-het/hoe-wordt-een-zonnepaneel-gemaakt

I In-het-dak ipv op het dak?
http://www.zon7.nl/info/zonnepanelen-dak/zonnepanelen-in-dak/
http://www.solarzonnepanelen.nl/zonnepanelen-in-dak.html
http://mijnenergiefabriek.nl/mijn-zonnedaksysteem/39-mijn-zonnedaksysteem.html
Dunne film zonnepanelen (thin-film / a-Si / TF-Si / CdTe / CIS / CIGS / CdTe / DSC etc) zijn geschikter voor in-dak systemen dan Mono of Polykristal zonnepanelen. De opbrengst daalt bij dunne film zonnepanelen minder bij stijging temperatuur, en reken maar dat in-dak zonnepanelen warm kunnen worden.

K Kiezen tussen panelen op het Oosten of het Westen?
http://www.trouw.nl/tr/nl/5151/Vincent-wil-zon/article/detail/3331479/2012/10/14/Bij-twijfel-panelen-op-het-westen-richten.dhtml
Met behulp van dunne film zonnepanelen is nog een andere oplossing mogelijk, vraag hier naar bij uw adviseur.

L Wat is de levensduur van zonnepanelen?
http://www.dezonnepaneelexpert.nl/informatie-zonnecel-informatie-zonnepaneel-informatie-zonne/wat-is-de-levensduur-zonnepanelen/index.php
Wat ik tot nu toe daar over gelezen heb kunnen zonnepanelen normaal gesproken (mits ze goed zijn) meer dan 25 jaar meegaan. Bij een kennis van mij Arie Kroon die al sinds 1992 zonnepanelen heeft, zijn er 3 (van de geteld 36) vervangen in een periode van 20 jaar. Als het gaat om de levensduur van omvormers, die kunnen lang meegaan (wikipedia schat 12-15 jaar) maar kunnen het onverhoopt ook eerder begeven, maw de levensduur daarvan is ongewisser. Mariken Stolk van Milieucen-traal gaf in Trouw van 25 sept 2012 aan dat je jaarlijks 1% van de aanschafprijs moet reserveren voor onderhoud / vervanging van een zonnestroom installatie.

M-1 Meetapparatuur (enkele voorbeelden):
http://www.solar1.nl/index.php/producten/keuringsmeter
Eazy PV Solar installation kit / Eazy PV solar installatie tester / IRM 100 zonnesterktemeter / NI T38 stroomtangadapter / NI 18 Plus stroomtang.

M-2 Mijn zonnepanelen / PV-installatie:
http://gerrithartholt.blogspot.nl/2013/03/plaatsing-zonnepanelen-16-maart-2013.html
http://bit.ly/11bTyVa
http://checklistzonnepanelen.blogspot.nl

N-1 Zonnepanelen op het Noorden?
http://zonneenergie.eu/zonnepanelen-op-het-noorden/#more-470
Naar verluidt worden er anno 2013 tests uitgevoerd met dunne film zonnepanelen van Schott Solar Dld gericht op het noorden (non ideal module orientation).
http://www.schott.com/photovoltaic/english/schott-protect-asi.html

N-2 Nu of in het jaar 2020 zonnepanelen aanschaffen?
Als u anno 2013 zonnepanelen aanschaft (stel dat), dan zijn ze geschat zo rond of iets na het jaar 2020 terugverdient. De stroom die ze nadat ze zijn terugverdient opwekken, is goedkoper dan wachten tot de zonnepanelen in het jaar 2020 goed-koper zijn dan nu.

O-1 Onderhoud van zonnepanelen?
http://gerrithartholt.blogspot.nl/2013/04/zonnepanelen-schoonmaken.html

O-2 Opslag van zonneenergie?
http://www.zonnepanelen-info.nl/zonne-energie/opslag/

O-3 Ontzorging?
Indien u in deze compleet ontzorgd wilt worden, laat u dan ondersteunen bij de advisering, en wees dan nog zorgvuldiger bij het kiezen van een betrouwbare en deskundige installateur, die ook uw zonnepanelen kan monitoren.

O-4 Hoe werkt een PV-installatie en wat doet een (string of micro) Omvormer?
http://www.sma-benelux.com/nl_BE/producten/knowledgebase-articles-be/hoe-werkt-een-fotovoltaische-installatie.html
http://nl.wikipedia.org/wiki/Omvormer_(zonne-energie)
Op wikipedia staat dat de levensduur van omvormers geschat wordt op 12-15 jaar.
http://zonneenergie.eu/micro-omvormers-voor-zonnepanelen/#more-594

P-1 Power optimizers voor zonnepanelen?
http://en.wikipedia.org/wiki/Power_optimizer
http://www.solaredge.com/groups/powerbox-power-optimizer
http://www.tigoenergy.com/products

P-2 Plat dak?
Tip van Niels Arendonk: Controleer vooraf de toplaag van de dakbedekking en de randstroken op craquelé, plooivorming en technische veroudering. Bij eventueel aanwezige steenwol isolatie, controleren of deze niet zacht is gelopen en of de bevestigingsmiddelen van de dakbedekking niet door de dakbedekking komen.
Tip mijnerzijds: controleer indien nodig ook op schaduw.
Alternatief voor de zuid opstelling op een plat dak (wel goed doorrekenen):
http://zonneenergie.eu/zonnepanelen-oost-west-plat-dak/#more-574
Met dunne film zonnepanelen is nog een oplossing mogelijk, vraag hier naar bij uw adviseur.

P-3 Proefdraaien met zonnepanelen kan digitaal:
https://zonnepanelensimulator.eneco.nl

P-4 PV-privé:
http://gerrithartholt.blogspot.nl/2013/04/pv-prive.html

R Recycling zonnepanelen?
http://www.pvcycle.org/procedure-end-user/

S-1 Salderen en de toekomst daarvan:
http://gerrithartholt.blogspot.nl/2014/08/salderen-en-de-toekomst-van-salderen.html

S-2 Slimme meter verplicht? Antwoord: Nee. Je kunt zelf kiezen.
https://www.enexis.nl/over-enexis/slim-energienet/slimme-meters/enexis-slimme-meter-kan-ik-kiezen
http://www.consuwijzer.nl/energie/energiemeter/de-slimme-meter
Een optie is om de slimme meter wel te laten installeren maar het aflezen op afstand (de communicatiemodule) te laten uitschakelen. In het jaar 2015 is de grote uitrol van slimme meters gestart, op de website van uw netbeheerder te vinden via http://www.eancodeboek.nl/ kunt u veelal opzoeken wanneer uw netbeheerder voornemens is om u een slimme meter aan te bieden.
http://www.gaslicht.com/nieuws/slim-zon-slimme-meter

S-3 Schaduw en Zonnepanelen:
http://www.allesoverzonnepanelen.nl/voorwaarden/schaduw
http://www.zonnefabriek.nl/schaduwen.html
http://zonneenergie.eu/schaduw-de-vijhand-van-zonne-energie/#more-146
http://vanatotzonnepanelen.nl/05/04/2013/zonnepanelen-en-slagschaduw

S-4 Software van SMA Sunny Design (53,6 Mb) div talen mogelijk (geen NL).
http://www.sma.de/en/products/plant-planning/sunny-design.html#Overview-9361

S-5 Schoonmaken van zonnepanelen?
http://gerrithartholt.blogspot.nl/2013/04/zonnepanelen-schoonmaken.html

S-6 Sneeuw op zonnepanelen?
http://zonnepanelen-tekoop.nl/sneeuw-zonnepanelen.html

S-7 Wat is een String?
Een string is een aantal zonnepanelen die in serie zijn geschakeld. Een PV-installatie kan bestaan uit meerdere strings, en afhankelijk van de omvormer kunnen er meerdere strings aan 1 omvormer gekoppeld worden.

S-8 Startpagina checklist zonnepanelen:
http://checklistzonnepanelen.blogspot.nl

T-1 Typen zonnepanelen:
Er zijn verschillende typen zonnepanelen grofweg verdeeld onder de noemer kristal zonnepanelen (mono / poly) en dunne film zonnepanelen (a-Si, TF-Si, CdTe, CIS, CIGS, DSC etc). Wat in uw geval de beste keuze is, dat kunt u het beste met een goede adviseur bespreken. Factoren die een belangrijke rol spelen bij de keuze zijn oriëntatie op de zon, instralingshoek, eventuele schaduw (vb bomen), evt in-dak en temperatuur van de panelen (bij kristal panelen daalt als ze warm worden het rendement).
http://nl.wikipedia.org/wiki/Zonnecel
http://en.wikipedia.org/wiki/Thin_film_solar_cell

T-2 Terugleververgoeding (de volgende website wordt elke 2 maanden bijgewerkt):
http://www.klimaatgids.nl/zonnepanelen/salderingsgrens-en-terugleververgoedingen-per-leverancier

V Vergunning nodig voor Zonnepanelen?
http://www.allesoverzonnepanelen.nl/voorwaarden/vergunningen/

W-1 Waardestijging woning door zonnepanelen?
Er zijn aanwijzingen dat woningen met zonnepanelen in waarde stijgen en (iets) sneller verkopen, nog sterker er zijn al enkele onderzoeken naar gedaan.
http://gerrithartholt.blogspot.nl/2013/07/huis-beter-verkoopbaar-dankzij.html

W-2 Wikipedia en zonnepanelen / photovoltaïsche panelen / PV-panelen
http://nl.wikipedia.org/wiki/Zonnepaneel

P.S.1 Suggesties voor verbetering van deze checklist zijn welkom.
P.S.2 Deze checklist pretendeert niet compleet te zijn.

Tag: Hoe koop ik zonnepanelen.

Verzoek om deze pagina dan een +1 te geven.

vrijdag 1 maart 2013

Wat valt er onder het tijdelijk lagere BTW tarief voor woning verbetering en onderhoud

Als voorstander van vergroening van het belastingstelsel ben ik verheugd dat het BTW tarief per 1 maart 2013 (tijdelijk) verlaagd wordt voor een aantal zaken. Iets wat ik al heel lang bepleit is namenlijk om naast de bestaande criteria de hoogte van het BTW tarief te bepalen aan de hand van de criteria arbeidsintensiteit en duur-zaamheid, dit wordt nu (tijdelijk) toegepast.

Onder het tijdelijk verlaagde BTW tarief voor woning verbetering en onderhoud in de periode 1 maart 2013 tot 1 maart 2014 / 1 jan 2015 / 1 juli 2015 vallen de volgende zaken:

URL naar het besluit (pdf) op www.rijksoverheid.nl (besluit 28 februari 2013):

http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/besluiten/2013/02/28/blkb2013-305-omzetbelasting-verlaagd-btw-tarief-op-arbeidskosten-bij-renovatie-en-herstel-van-woningen.html

Deze regeling is (najaar 2013) verlengd tot eind 2014 (herfstakkoord), deze verlenging is definitief geworden op het moment dat het belastingplan 2014 zowel door de Tweede Kamer als de Eerste Kamer werd goedgekeurd.

http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/btw-omzetbelasting/vraag-en-antwoord/kan-ik-nog-gebruik-maken-van-de-btw-verlaging-bij-renovatie-herstel-en-tuinonderhoud-woningen.html

Eind augustus 2014 is het nieuws gelekt dat het kabinet van plan is om de tijdelijke maatregel te verlengen tot 1 juli 2015. Naar verluidt is het belastingplan 2015 half dec 2014 "geruisloos" ook door de Eerste Kamer goedgekeurd (dus inclusief verlenging genoemde regeling tot 1 juli 2015).

Vragen en antwoorden over verlaagd btw-tarief  op arbeidskosten bij renovatie en hestel van woningen.

http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/btw-omzetbelasting/documenten-en-publicaties/publicaties/2013/05/22/vragen-en-antwoorden-over-verlaagd-btw-tarief-op-arbeidskosten-bij-renovatie-en-herstel-van-woningen.html

Groet, Gerrit Hartholt.
P.S. Naar verluidt is de navolgende brief 4 maart 2013 geupdate, zie www.rijksoverheid.nl

==================================================

Omzetbelasting. Verlaagd btw-tarief op arbeidskosten bij renovatie en
herstel van woningen

Belastingdienst/Landelijk Kantoor Belastingregio’s, Brieven en
beleidsbesluiten

Besluit van 28 februari 2013 , nr. BLKB/2013/305M,

De staatssecretaris van Financiën heeft het volgende besloten.

Dit besluit bevat een goedkeuring om het verlaagde btw-tarief met ingang van
1 maart 2013 tot 1 maart 2014 toe te passen op renovatie en herstel van
woningen na meer dan twee jaren na het tijdstip van eerste ingebruikneming,
met uitzondering van materialen die een deel vertegenwoordigen van de
waarde van deze diensten. Daarnaast bevat het besluit nog een aantal
specifieke goedkeuringen.

1.   Aanleiding

Op 13 februari 2013 heeft het kabinet met D66, de ChristenUnie, de SGP en de
coalitiepartijen overeenstemming bereikt over de aanpak van de problemen op
de woningmarkt, door een samenhangend pakket aan maatregelen vast te
stellen. Bij brief van 13 februari 2013 aan de Voorzitter van de Tweede Kamer
der Staten-Generaal zijn deze maatregelen nader beschreven. Eén van die
maatregelen betreft het verlaagde btw-tarief op arbeidskosten bij renovatie en
herstel van woningen na meer dan twee jaren na het tijdstip van eerste
ingebruikneming daarvan. Deze maatregel zal worden opgenomen in het
wetsvoorstel Fiscale verzamelwet 2013. Als het wetsvoorstel wordt
aangenomen treedt deze maatregel in werking op de eerste dag van het eerste
kalenderkwartaal na de datum van uitgifte van het Staatsblad waarin zij wordt
geplaatst en werkt terug tot en met 1 maart 2013.

2.   Goedkeuring

Met inachtneming van hetgeen hierna wordt opgemerkt keur ik goed dat
vooruitlopend op deze wetswijziging het verlaagde btw-tarief van 1 maart 2013
tot 1 maart 2014 wordt toegepast op renovatie en herstel van woningen na
meer dan twee jaren na het tijdstip van eerste ingebruikneming, met
uitzondering van materialen die een deel vertegenwoordigen van de waarde
van deze diensten.

Hierna wordt de maatregel nader toegelicht. In de bij dit besluit behorende
bijlage zijn diverse veelgestelde vragen en antwoorden over de tariefverlaging
opgenomen.

3.    Renovatie en herstel

Het verlaagde tarief is van toepassing op alle renovatie- en
herstelwerkzaamheden die in en aan een woning worden verricht. Onder
renovatie- en herstelwerkzaamheden worden in dit verband verstaan: het
vernieuwen, vergroten, herstellen of vervangen en onderhouden, van (delen
van) de woning. Het verlaagde tarief is uitsluitend van toepassing op de
arbeidskosten en niet op de bij de renovatie- en herstelwerkzaamheid
gebruikte materialen. Ook bij het aanbrengen van goederen in of aan een
woning die van rechtswege in eigendom overgaan op de eigenaar van de
woning doordat zij in bouwkundig opzicht deel (gaan) uitmaken van de woning,
kan over de ter zake van die aanbrenging verrichte arbeid het verlaagde tarief
worden toegepast. Bij de vragen 1 en 2 van de bijlage zijn lijsten met
voorbeelden opgenomen van werkzaamheden waarop het verlaagde btw-tarief
wel/niet mag worden toegepast.

4.    Arbeid en materiaal 

De verhouding tussen de materialen en de arbeidscomponent van de renovatie- 
/herstelwerkzaamheid wordt vastgesteld door de ondernemer die de dienst 
verricht. Als voor het geheel één vergoeding in rekening wordt gebracht en er 
is op de factuur geen splitsing aangebracht tussen de materialen en de arbeid, 
dan dient voor de splitsing tussen de arbeid en de materialen aangesloten te 
worden bij de marktwaardemethode. Dit betekent dat een vergelijking moet 
worden gemaakt met soortgelijke prestaties op de markt. Als die soortgelijke 
prestaties ontbreken dan moet worden gesplitst op basis van de kostprijs. 
Daarbij vallen de kosten van in eigen productie vervaardigde materialen onder 
materiaalkosten (zie voor de factor arbeid de goedkeuring in par. 8). 
Overheadkosten mogen naar evenredigheid over de arbeid en de materialen 
worden verdeeld. 

Voorbeeld: 

-     A (arbeidsuren)                    = € 10.000 

-     B (materialen)                     = € 2.500 

-     C (arbeid en materiaal)            = € 12.500 

-     D (overheadkosten)                 = € 1.500 

-     E (aanneemsom excl. btw)           = € 14.000 

Toerekenen overheadkosten: 

-     F (overheadkosten arbeid)          = (A/C x D)     = € 1.200 

-     G (overheadkosten materiaal)= (B/C x D)            = € 300 

De btw bedraagt: 

Arbeidskosten (A + F) x 6%               = € 672 

Materiaalkosten (B + G) x 21%            = € 588 

Aanneemsom incl. btw                     = E + € 672 + € 588 = € 15.260 

5.    Woningen 

Voor de uitleg van het begrip ‘woning’ wordt aangesloten bij de uitleg van dit 
begrip in de toelichting op post b8, van Tabel I behorende bij de Wet op de 
omzetbelasting 1968, zoals dit begrip is toegelicht in het besluit van 27 oktober 
2011, nr. BLKB 2011/26M (zie echter ook de goedkeuring in par. 8 voor 
hoveniers). 

In zijn uitspraak van 15 november 2012 (Leichenich, C-532/11) heeft het Hof 
van Justitie EU beslist dat een woonboot, met de bijbehorende ligplaats en 
aanlegsteiger, onder voorwaarden is aan te merken als een onroerende zaak 
voor de btw (1) . Als een woonboot is bestemd voor permanente bewoning door 
particulieren, aangesloten is op verschillende (nuts)voorzieningen en uitsluitend 
is bestemd om duurzaam op één bepaalde plek te worden gebruikt als woning, 

voetnoot (1): Deze zaak ging niet over de toepassing van het verlaagde tarief, maar o.a. over de vraag of de verhuur van een woonboot met de bijbehorende ligplaats en aanlegsteiger voor de btw kwalificeert als de (vrijgestelde) verhuur van een onroerende zaak. Einde voetnoot.

wordt een woonboot voor toepassing van het verlaagde btw-tarief aangemerkt 
als ‘woning’. Ditzelfde geldt voor woonwagens. 

6.    Moment van tariefbepaling 

Het moment waarop de dienst wordt afgerond, is bepalend voor het antwoord 
op de vraag of het verlaagde tarief van toepassing is. Het verlaagde tarief is 
alleen van toepassing als de dienst is afgerond op of na 1 maart 2013 en vóór 
1 maart 2014. Dit betekent dat als er deelfacturen worden uitgereikt in de 
periode van 1 maart 2013 tot en met 28 februari 2014, terwijl de dienst wordt 
afgerond in maart 2014, het algemene btw-tarief van toepassing is op die 
deelfacturen. Indien er vóór 1 maart 2013 deelfacturen met toepassing van het 
algemene btw-tarief zijn uitgereikt en de dienst wordt afgerond in de periode 
ná 28 februari 2013 tot 1 maart 2014, dan dient op de definitieve factuur het 
verlaagde btw-tarief te worden toegepast. 

7.    Hoedanigheid van dienstverrichter en afnemer 

Aannemers, klusbedrijven en soortgelijke ondernemers die (onderdelen van) de 
renovatie- en herstelwerkzaamheden uitvoeren, mogen in de bedoelde periode 
het verlaagde tarief hanteren. Voor de toepassing van het verlaagde tarief is 
het niet noodzakelijk dat de opdrachtgever een particulier is. Ook als 
bijvoorbeeld woningbouwcorporaties opdracht geven tot het verrichten van 
renovatie- en herstelwerkzaamheden in of aan woningen, geldt het verlaagde 
tarief. Als renovatie- en herstelwerkzaamheden in onderaanneming worden 
verricht, is het verlaagde tarief zowel in de relatie hoofdaannemer- 
opdrachtgever als in de relatie hoofdaannemer-onderaannemer van toepassing, 
mits de dienst wordt afgerond van 1 maart 2013 tot 1 maart 2014. 

8.   Specifieke goedkeuringen 

Ik keur goed van 1 maart 2013 tot 1 maart 2014 dat: 

  -   Het verlaagde tarief wordt toegepast op het ontwerpen en vervaardigen 
      van bouwtekeningen door architecten en dergelijke ondernemers mits zij 
      tevens de renovatie van de woning begeleiden. 

  -   Het verlaagde tarief wordt toegepast op de arbeidskosten van de in 
      opdracht van de opdrachtgever op maat gemaakte goederen die een 
      onderdeel gaan vormen van de woning. Dit geldt zowel voor de op locatie 
      vervaardigde goederen als de in de eigen bedrijf vervaardigde goederen. 
      Hierbij valt te denken aan inbouwkasten, deuren, kozijnen en 
      dakkapellen. 

  -   Het verlaagde tarief wordt toegepast op de arbeidskosten van hoveniers 
      voor het aanleggen en onderhouden van bij de hiervoor bedoelde 
      woningen behorende tuinen. 

9.    Inwerkingtreding 

Dit besluit treedt in werking met ingang van 1 maart 2013 en vervalt met 
ingang van 1 maart 2014. 

Dit besluit wordt in de Staatscourant gepubliceerd. 

Den Haag, 28 februari 2013. 

de staatssecretaris van Financiën 

mr. drs. F.H.H. Weekers

======================================================

Bijlage bij het besluit BLKB/2013/305 (verlaagd btw-tarief op 
arbeidskosten bij renovatie en herstel van woningen) 

Overzicht van veel gestelde vragen en antwoorden 

1.   Voor welke werkzaamheden geldt het verlaagde btw-tarief op 
      arbeidskosten? Let op: dit is geen uitputtende opsomming! 

-     het aanbrengen, vernieuwen en onderhouden van de badkamer, toilet, 
      keuken, invalidentrap, dakterras, veranda, dakkapel en serre; 

-     het aanbrengen, vernieuwen en onderhouden van de riolering binnen het 
      perceel van de woning; 

-     het aanbrengen, vernieuwen en onderhouden van boilers, geisers, cv- 
      installaties, gaskachels, houtkachels, warmtepompen, zonnepanelen, 
      zonneboilers, zonwering, rolluiken, alarminstallaties, bliksemafleiders, 
      airco-installaties en sauna’s, mits die goederen in bouwkundig opzicht  
      onderdeel (gaan) uitmaken van de woning; 

-     het (aan)bouwen, vernieuwen (waaronder het slopen en opnieuw 
      opbouwen) en onderhouden van garages, schuren, carports, erkers en 
      dergelijke wanneer deze zich bevinden op hetzelfde perceel als de woning 
      en de functie van het bijgebouw gelijk blijft; 

 -    het aanbrengen en vernieuwen van (dubbel) glas; 

-     het onderhouden (waaronder vegen) en vernieuwen van schoorstenen; 

-     het onderhouden, vernieuwen en herstellen van een gevel; 

-     het aanbrengen, vernieuwen en onderhouden van wandafwerking zoals 
     tegels die zodanig zijn aangebracht dat verwijdering daarvan schade 
     toebrengt aan de wand als geheel; 

-     het aanbrengen, vernieuwen en onderhouden van vloeren die in 
      bouwkundig opzicht onderdeel (gaan) uitmaken van de woning. Onder 
     vloeren die in bouwkundig opzicht onderdeel uitmaken van de woning 
      worden ook vloeren begrepen, die zodanig zijn aangebracht dat 
     verwijdering daarvan schade toebrengt aan de vloer als geheel. Bedoeld 
      worden betonnen gietvloeren, plavuizen, tegels, terrazzo, 
      kunststofvloeren en sommige parketvloeren. Ook het via volledige 
     verlijming aanbrengen van (onder)tapijt rechtstreeks op de originele vloer 
      of trap valt onder het verlaagde tarief; 

-     het renoveren en herstellen van een bejaardentehuis, aanleunwoning, 
      appartementencomplex. Alleen die ruimten die ter beschikking staan van 
      de bewoners (waaronder de gemeenschappelijke ruimten zoals de hal, 
     trappenhuis, lift en recreatieruimten) worden als woning aangemerkt; 

-     het verwijderen van asbest; 

-     de werkzaamheden van de uitvoerder van de renovatie- en hersteldienst. 

2.   Voor welke werkzaamheden geldt het verlaagde btw-tarief op 
      arbeidskosten niet? Let op: dit is geen uitputtende opsomming! 

-     het aanbrengen, vernieuwen en onderhouden van gordijnen; 

-     het bestrijden van ongedierte; 

-     het glazenwassen van woningen; 

-     het slopen van een bestaande woning en het bouwen van een nieuwe 
      woning; er is sprake van een nieuw vervaardigd goed; 

-     sloopwerkzaamheden die niet in het kader van renovatie- en 
      herstelwerkzaamheden plaatsvinden; 

3.    Een ondernemer rondt zijn prestatie af vóór 1 maart 2013, maar 
      die prestatie maakt onderdeel uit van een groter project (volledige 
      renovatie) dat pas na 1 maart 2013 wordt afgerond. De 
      onderaannemer moet aan de hoofdaannemer doorgeven welk deel 
      arbeid en welk deel materiaal is. Aangenomen wordt dat over de 
      arbeidscomponent 6% moet worden berekend, omdat het project 
      als geheel na 1 maart 2013 wordt afgerond. Is die aanname juist? 

Wanneer de dienst van de onderaannemer aan de hoofdaannemer 
(bijvoorbeeld het betegelen van een badkamervloer) is afgerond vóór 1 maart 
2013 kan deze dienst niet delen in het verlaagde tarief. Overigens ligt in de 
reden dat de prestatie van de onderaannemer onder de verleggingsregeling 
valt (zie ook vraag 6). Uitgaande van het feit dat de totale dienst door de 
hoofdaannemer aan de cliënt (bijvoorbeeld de complete renovatie van de 
badkamer) wordt afgerond in de periode na 1 maart 2013 kan de 
arbeidscomponent in de dienst van de hoofdaannemer aan de cliënt wel in het 
verlaagde tarief delen. Wanneer de onderaannemer zelf factureert aan de cliënt 
dan geldt het tarief dat geldend is op het moment dat de onderaannemer de 
dienst heeft voltooid. 

In die situatie waarin de onderaannemer een deel van een groot 
renovatieproject aan de hoofdaannemer in de periode vóór 1 maart 2013 heeft 
opgeleverd (bijvoorbeeld de eerste 10 huizen in een totaalproject van 100 
huizen) kan het verlaagde btw-tarief voor deze (deel)oplevering niet worden 
toegepast. Voor het begrip “oplevering” zie ook het antwoord op vraag 11. 

4.    Het onderhoud van een algemene cv-ketel in een huizenblok of 
      flat. Deze ketel verzorgt de warmte voor de aangesloten huizen of 
      appartementen. De opdrachtgever is een particulier, VVE of 
      woningcorporatie. Valt de arbeidscomponent onder het 6%-tarief? 

De arbeidscomponent van het onderhoud valt onder het verlaagde btw-tarief, 
mits de dienst is afgerond in de periode tussen 1 maart 2013 en 1 maart 2014. 
De algemene cv-ketel in een appartementencomplex volgt het regime dat geldt 
voor de particuliere woongedeelten. 

(Opm: In de originele brief ontbreekt het nummer 5, zie de URL boven.)
6.    Kunnen onderaannemers die werk in onderaanneming hebben 
      aangenomen met 21% BTW blijven factureren als zij de 
      verleggingsregeling toepassen? 

Wanneer de verleggingsregeling wordt toegepast vindt geen facturering met 
BTW tegen het algemene of verlaagde btw-tarief plaats. De onderaannemers 
moeten wel een splitsing aanbrengen tussen arbeid en materiaal (ervan 
uitgaande dat de prestatie van de onderaannemer is afgerond tussen 1 maart 
2013 en 1 maart 2014). 

7.    Een installatiebedrijf verricht 95% van de werkzaamheden onder 
      de BTW-verlegd regeling. Het bedrijf hanteert een vaste prijslijst. 
      Het bedrijf heeft een verhouding tussen materiaal en arbeid 
      berekend (45% arbeid). Volstaat het nu om op de facturen te 
      vermelden dat: - als voldaan wordt aan de voorwaarden van de 

     tijdelijke btw-verlaging - er 45% van de factuur aangemerkt kan 
     worden als arbeid? 

Uitgaande van de juistheid van dat percentage, volstaat het om op de facturen 
te vermelden dat, als voldaan wordt aan de voorwaarden er 45% van de 
factuur aangemerkt kan worden als arbeid. De hoofdaannemer is 
verantwoordelijk voor een juiste toepassing van de maatregel. 

8.   In de bouwsector is het gebruikelijk de bouwsom in termijnen te 
     factureren. De bouwsom kan bijvoorbeeld in vijf termijnen aan de 
     opdrachtgever in rekening worden gebracht. Is het noodzakelijk 
     om bij het factureren van elke termijn de tot dan toe werkelijk 
     gerealiseerde arbeid, materiaal en overhead in rekening te 
     brengen? 

Wanneer reeds bij het opstellen van de begroting een (voorlopige) verdeling is 
gemaakt tussen arbeid en materiaal kan deze verdeling bij de tussentijdse 
facturen worden aangehouden. Bij de eindafrekening kan de bouwonderneming 
dan eventueel verrekenen naar de werkelijke verdeling arbeid en materiaal. 

9.   Veel opdrachtgevers kiezen ervoor om de bouwonderneming een 
     prijs te laten aanbieden op basis van aangenomen werk. Dit 
     betekent dat het risico voor hogere kosten (omdat het werk tegen 
     zit) voor rekening van de bouwonderneming is. Als het mee zit, is 
     het voordeel voor de bouwonderneming. De opdrachtgever weet 
     vooraf waar hij aan toe is. De extra uren worden bij aangenomen 
     werk niet in rekening gebracht. Is er dan ook geen sprake van btw 
     over die uren? 

Bij aangenomen werk worden de extra uren niet in rekening gebracht en niet 
gefactureerd (dus ook geen btw over deze extra uren). 

10.  In de bouwsector is het percentage Algemene Kosten (AK) een 
     veel gebruikt begrip. Kunnen AK als overhead worden 
     aangemerkt? 

Om praktische redenen kunnen voor de toepassing van de post renovatie de AK 
als overhead worden aangemerkt met uitzondering van de winstopslag. Onder 
AK kunnen worden begrepen arbeidskosten (zoals salariskosten van algemene 
leiding, secretariaat en stafdiensten), afschrijvingen en huren (van gebouwen 
en inventaris) en overige algemene bedrijfskosten (zoals energiekosten, ict- 
kosten etc.). In zijn algemeenheid mogen overheadkosten pro rata worden 
verdeeld over arbeid- en materiaalkosten. 

11.   Het komt in de bouwpraktijk voor dat er bij de oplevering een 
     aantal punten naar voren komen die de bouwonderneming later 
     moet herstellen. Bijvoorbeeld een kras in een ruit. Is het werk af 
     met de oplevering, of telt de tweede oplevering als alle 
     opleverpunten zijn afgerond? 

De dienst wordt als verricht beschouwd als de oplevering heeft plaatsgevonden. 
De oplevering vindt plaats als het afgesproken werk is voltooid en de 
consument het werk heeft aanvaard. De aanvaarding kan ook blijken uit het 
feit dat de consument het werk heeft betaald. 

12.  Zijn er specifieke eisen bij de creditnota bij verrekening van het 
     juiste btw-bedrag? Veel bouwondernemingen leveren na 28 
     februari 2013 een vóór die datum aangevangen werk op. Omdat 
     eerdere termijnen met 21% btw zijn gefactureerd, zal er een 
     verrekening van de btw plaatsvinden. Hoe vraagt een ondernemer 
     aan de Belastingdienst de teveel betaalde btw terug? 

Op de gebruikelijke wijze door middel van een verzoek om teruggaaf. 

13.   Als een (bij)gebouw verbouwd wordt tot een woning, vallen de 
      werkzaamheden (de arbeid en een deel van de overhead) dan 
      onder het 6%-tarief? 

Als een gebouw verbouwd wordt tot een zelfstandige woning, geldt voor die 
verbouwing geen verlaagd tarief als sprake is van de oplevering van een 
nieuwe onroerende zaak. Dat valt niet onder het begrip renovatie en herstel 
van een woning die langer dan twee jaar in gebruik genomen is. Bijvoorbeeld 
een bijgebouw naast de woning dat op hetzelfde perceel is gelegen of de 
transformatie van een kantoorpand tot een woning. Voor wat betreft de 
verbouwing van een kantoorpand is het verlaagde tarief zondermeer niet van 
toepassing. 

14.   Is het bouwbedrijf verplicht het mandagen register ook naar de 
      opdrachtgever te sturen? Of is het voldoende als het bouwbedrijf 
      arbeid, materiaal en overhead uitsplitst op de factuur? 

De Belastingdienst stelt niet verplicht het mandagenregister aan de 
opdrachtgever te sturen. 

15.   Op welk moment kan worden aangenomen dat de dienst is 
      afgerond bij onderhouds- en serviceabonnementen voor cv- 
      installaties, liften e.d.? 

Met de klant worden afspraken gemaakt over onderhoudswerkzaamheden aan 
cv-installaties die nodig zijn voor de veiligheid en het ongestoord functioneren 
van de cv. Vaak worden hiervoor zogenoemde onderhoudsabonnementen 
afgesloten. Als daarnaast ook afspraken worden gemaakt waarbij de 
ondernemer zich, tegen een relatief geringe (extra) vergoeding, verplicht om 
binnen een bepaalde termijn (meestal 24 uur) een storing te verhelpen worden 
dit meestal serviceabonnementen genoemd. Voor deze zogenoemde 
storingsbeurten kunnen ook afspraken worden gemaakt over het al dan niet 
berekenen van arbeidsloon. De materialen worden echter altijd apart in 
rekening gebracht. Kenmerkend aan de hier bedoelde overeenkomsten is dat in 
alle gevallen eenmaal per vastgestelde periode, bijvoorbeeld één keer per jaar, 
onderhoudswerkzaamheden aan de installatie worden verricht. Het moment 
waarop de vergoeding wordt betaald kan variëren van een eenmalige 
vooruitbetaling, betaling in termijnen of zodra de onderhoudswerkzaamheden 
zijn verricht. 

Zowel bij de hiervoor bedoelde onderhoudsabonnementen als de 
serviceabonnementen is de onderhoudsdienst de hoofdprestatie (hetgeen onder 
andere tot uitdrukking komt in de prijs van het abonnement). Het moment 
waarop de onderhoudsdienst is afgerond is daarom bepalend voor het antwoord 
op de vraag of het verlaagde tarief van toepassing is. Hierbij is niet van belang 
op welke wijze de vergoeding (vooraf, in termijnen of na afloop) wordt betaald. 

16.   De dienstverrichter moet het verlaagde tarief aannemelijk maken. 
      Moet de dienstverrichter in zijn boekhouding een verklaring 
      voegen van de opdrachtgever dat de woning voldoet aan de eis 
      dat de woning ouder is dan twee jaar na het tijdstip van eerste 
      ingebruikneming? 

Nee, om te verifiëren of het verlaagde btw-tarief terecht is toegepast, baseert 
de Belastingdienst zich op de gegevens uit de BAG (Basisregistraties Adressen 
en Gebouwen) en uit de GBA (Gemeentelijke Basisadministratie 
persoonsgegevens). Bij twijfel of een woning voldoet aan de ouderdomseis van 
twee jaar, mag de dienstverrichter desgewenst nog steeds een verklaring laten 
tekenen door de opdrachtgever. 

17.   Het tijdelijke verlaagde btw-tarief op arbeidskosten bij renovatie 
     en herstel van woningen kan onder voorwaarden ook worden 
     toegepast op renovatie- en herstelwerkzaamheden aan 
     woonboten en woonwagens ouder dan twee jaar na het tijdstip 
     van eerste ingebruikneming. Betekent dit dat de bestaande 
      (structurele) verlaagde btw-tarieven ook mogen worden 
     toegepast op woonboten en woonwagens? 

Ja, het verlaagde tarief voor schilder- en stukadoorswerk, 
isolatiewerkzaamheden en schoonmaakwerkzaamheden binnen woningen is 
ook van toepassing op dergelijke werkzaamheden in, aan en binnen woonboten 
en woonwagens. De woonboot of woonwagen dient dan wel bestemd te zijn 
voor permanente bewoning door particulieren, aangesloten te zijn op 
(nuts)voorzieningen en bestemd te zijn om duurzaam op één bepaalde plek te 
worden gebruikt als woning. 

18.   Bij het tijdelijke verlaagde tarief op arbeidskosten bij renovatie en 
      herstel van woningen in 2010-2011 waren praktische afspraken 
     gemaakt met betrokken organisaties in de gevelelementenbranche 
     voor wat betreft de toe te passen verhouding van arbeid en 
      materiaalkosten bij het vernieuwen, vergroten etc. van deuren en 
      kozijnen. Gelden deze afspraken nu weer? 

Ja, de forfaitaire verdeling van 40% arbeid en 60% materiaal mag worden 
toegepast bij de berekening van de btw voor de totale vergoeding van de 
dienst: vernieuwen, vergroten, herstellen of vervangen en onderhouden van 
deuren en kozijnen. Dit betekent dat het bedrijf bij het factureren van 
bovenstaande dienst over 40% van de kosten 6% btw en over 60% van de 
kosten 21% mag rekenen. Wanneer een ondernemer van mening is dat er een 
groter aandeel dan de overeengekomen 40% arbeid in de dienst van 
toepassing is dan dient dit te worden gespecificeerd rekening houdend met 
onderstaande punten: 

-    de toerekening vindt plaats op basis van de gangbare prijzen voor de 
      levering van de materialen en voor het verrichten van de arbeid 
      (marktwaardenmethode); 

-    de toerekening vindt plaats op basis van de kostprijzen voor de 
      materialen en de arbeid. De (voorbereidende) installatiewerkzaamheden 
     vallen wel onder de factor arbeid. Overheadkosten worden naar 
     evenredigheid over de twee kostenposten verdeeld. 

19.   Bij het tijdelijke verlaagde tarief op arbeidskosten bij renovatie en 
      herstel van woningen in 2010-2011 waren praktische afspraken 
     gemaakt met Bouwend Nederland en de Aannemersfederatie over 
     een forfaitaire verdeling van de vergoeding in materialen en 
     arbeid. Gelden deze afspraken nu weer? 

Ja, de hierna opgenomen praktische afspraken mogen wederom worden 
toegepast. 

Deze forfaitaire verdeling kan worden gehanteerd bij het offreren van 
renovatiewerkzaamheden aan woningen, ouder dan twee jaar na eerste 
ingebruikneming. 

Deze forfaitaire verdeling kan ook worden gehanteerd als in de offerte geen 
verdeling arbeid en materialen is gemaakt en bij de facturering voor het geheel 
van de renovatiewerkzaamheid één prijs wordt berekend. 
De forfaitaire verdeling voor de volgende werkzaamheden is gebaseerd op 
generieke marktwaarden van de arbeidscomponenten bij renovatie en herstel 
van woningen (prijspeil 1 maart 2013). 

(25% arbeid) 
- Gevel en dak: vervangen balustraden van galerijen en balkons, beglazing 
(vervangen glas) 
- Installaties: vervangen en aanbrengen cv-installaties (incl. verwijderen 
geisers, aanpassen bestaande gasaansluiting, nieuwe radiatoren, plaatsen 
thermosstatische kraan + voetventiel, nieuw leidingwerk radiatoren), van 
individueel naar warmte door derden bij meergezinswoningen (incl. regelaar 
t.b.v. stadsverwarming, kamerthermostaat aan/uit, aansluiten thermostaat, 
demontage en afvoeren oude cv-ketel met toebehoren, standaard VR ketel, 
demontage en afvoeren keukengeiser, standaard keukengeiser, warm- en 
koudwaterleiding, isolatie thermaflex, appendages en hulpmaterialen en 
muurmengkraan), aanbrengen rookmelders, het plaatsen en afvoeren van 
zonneboilers; 

(30% arbeid) 
- Gevel en dak: vervangen draaiende delen van buitendeuren, vervangen hang- 
en sluitwerk ramen (buitenzijde) en buitendeuren; 

(40% arbeid) 
- Gevel en dak (vervangen buitenkozijnen (ramen en deuren), vervangen 
vensterbank/waterslagen e.d.), 
- Upgraden interieur: badkamerrenovatie (indien incl. verwijderen sanitair, 
wandtegels, vloertegels, aanbrengen nieuw sanitair, wandtegels en vloertegels, 
aanpassen leidingwerk en electra en bouwkundige voorzieningen), 
keukenrenovatie (indien incl. verwijderen keukenblok en wandtegels, 
aanbrengen wandtegels en keukenblok, aanpassen leidingwerk, aanpassen 
electra en herstellen aansluiting wasmachine e.d.). Let op: voor het enkel 
plaatsen van een keuken geldt deze afspraak niet! 
- Installaties: herstellen/vervangen wandcontactdozen en schakelmateriaal; 

(55% arbeid) 
- Gevel en dak: herstel gevelmetselwerk, herstel scheurvorming 
binnenspouwblad, na-isoleren en hydrofoberen gevel, herstellen betonwerk, 
vervangen en ontstoppen hemelwaterafvoer, steigerwerk, stucgevelsysteem, 
galerijen en balkons (herstel galerijvloeren, balkons en balustraden), platte 
daken (vervangen en herstellen), hellende daken (verbeteren en herstellen), 
nieuwe dakrandafwerking, nieuwe dakramen, nieuwe dakkapel, vervanging 
dakbedekking op eigen terrein, vervanging 4 pans dakraam 
- Upgraden interieur: na-isolatie vloer begane grond, toilet renovatie, het 
plaatsen van binnenwanden, vervangen binnenkozijnen, herstellen en 
vervangen van trappen en hellingen, binnenwandafwerkingen, 
pleisterafwerkingen, keramische afwerking (wandtegelwerk en vloertegelwerk), 
vloerafwerkingen (onder- en dekvloeren) en plafondafwerkingen 
- Installaties: aanbrengen MV installatie, vervangen groepenkast, vervangen 
elektrische bedrading in woning, plaatsen brandmelders, plaatsen nieuwe 
radiatoren zonder vervangen cv ketel (incl. verwijderen radiatoren en nieuwe 
leidingen radiatoren); 

(80% arbeid) 
-Gevel en dak:   oppervlakte afwerking (doorgestreken voeg, sloopwerk en 
voegwerk), herstellen gemetselde schoorsteen . 

Wanneer een ondernemer van mening is dat er een groter aandeel dan de 
overeengekomen percentages arbeid in de dienst van toepassing is dan dient 
dit te worden gespecificeerd rekening houdend met onderstaande punten: 

-     de toerekening vindt plaats op basis van de gangbare prijzen voor de 
      levering van de materialen en voor het verrichten van de arbeid 
      (marktwaardenmethode); 

-     de toerekening vindt plaats op basis van de kostprijzen voor de 
      materialen en de arbeid. De (voorbereidende) installatiewerkzaamheden 
      vallen wel onder de factor arbeid. Overheadkosten worden naar 
      evenredigheid over de twee kostenposten verdeeld. 

Let op: er is geen forfaitaire afspraak gemaakt over een percentage 
arbeid/materiaal bij (totaal)renovaties of andere activiteiten en prestaties dan 
hiervoor bedoeld. Bij deze kan de aanbieder van de renovatie zelf het 
percentage arbeid vaststellen. Het is belangrijk dat de inschatting van de 
arbeid bij het verstrekken van de opdracht is vastgelegd. Dit betreft opdrachten 
met een vast overeengekomen aanneemsom.